BS.CKI Lê Thị Trúc Phương – Chuyên viên Y khoa, Hệ thống tiêm chủng VNVC lý giải như trên và cho biết, cách phòng ngừa duy nhất hiện nay là tiêm vắc xin dại ngay sau khi bị động vật, kể cả khi bị vật nuôi cắn, cào hoặc liềm, đồng thời đảm bảo tiêm đủ liều và đúng lịch theo chỉ định của bác sĩ.
Việt Nam hiện nay đang ghi nhận nhiều trường hợp tử vong do chủ quan không tiêm vắc xin sau khi bị động vật tấn công, như trong 2 tháng đầu năm 2025 đã có hơn 10 ca tử vong và nhiều ổ dịch chó dại. Điển hình là trường hợp người đàn ông 48 tuổi ở Bình Thuận tử vong sau 2 tháng bị chó nhà cắn, hay bé gái 7 tuổi ở Bắc Kạn tử vong sau 1 tháng bị chó cắn mà không tiêm phòng.
Phân tích 5 ca tử vong đầu năm nay trong hội thảo phòng, chống bệnh dại tại các tỉnh phía Nam cho thấy, 4/5 người không tiêm phòng sau phơi nhiễm, trong đó một số ca còn áp dụng cách chữa dân gian như lấy nọc hoặc đắp thuốc, dẫn đến hậu quả bi thảm.
Cơ chế “trúng đích” 100% của virus dại
Virus dại rất nhạy bén. Khi xâm nhập vào cơ thể người, virus dại nhân lên ở vị trí vết thương sau đó đi vào trong thần kinh cơ. Mầm bệnh tiếp tục theo dây thần kinh ngoại biên để tiến đến tủy sống và não bộ với tốc độ ước tính mỗi ngày 12 – 24 mm. Trong suốt quá trình này, virus dại hầu như không gây triệu chứng, không kích thích phản ứng viêm mạnh. Do đó, hệ miễn dịch không thể nhận diện và tiêu diệt kịp thời.
Một phần của virus dại có cấu trúc tương tự nọc độc của rắn hổ mang, tiết ra chất độc mạnh, gây ức chế các tế bào thần kinh não. Đồng thời, virus kích hoạt cơ chế ảnh hưởng tới hàng rào mạch máu não. Hàng rào này vốn có nhiệm vụ bảo vệ, ngăn các chất nguy hiểm tấn công não, nay bị virus ức chế, khóa chặt. Việc này dẫn đến nỗ lực dùng thuốc tiêu diệt virus dại bị vô hiệu hóa, khiến người bệnh tử vong.
Virus dại gây hai thể bệnh gồm dại hung dữ và dại thể liệt. Khoảng 80% người mắc thể dại hung dữ với các hành vi co thắt hầu họng, tăng động, ảo giác, sợ gió, sợ nước. Người bệnh tử vong sau vài ngày do ngừng tim và suy hô hấp. Còn thể dại liệt diễn tiến chậm hơn, người bệnh bị liệt dần các cơ bắt đầu từ vị trí vết thương và lan ra toàn thân, cuối cùng dẫn tới tử vong.
Tiêm vắc xin dự phòng dại là phương pháp duy nhất để cứu sống người bệnh
Thời gian ủ bệnh tùy thuộc vào vị trí, tình trạng, số lượng vết cắn, lượng virus đi vào cơ thể. Quá trình này càng ngắn nếu vết cắn càng sâu, nhiều vết cắn, chảy máu, gần khu vực thần kinh trung ương như vùng đầu mặt cổ, đầu các ngón tay, ngón chân.
Do đó, các khuyến cáo phòng chống bệnh dại hiện nay đều kêu gọi người dân tiêm phòng dại càng sớm càng tốt sau khi khi bị động vật cắn, đồng thời tiêm vắc xin cho vật nuôi. Can thiệp sớm trước khi bệnh dại khởi phát và dự phòng bệnh trong cộng đồng giúp bảo vệ nhiều sinh mạng trước căn bệnh này.
Bác sĩ Trúc Phương cho biết, ngày nay y học đã phát minh ra các loại vắc xin phòng dại và huyết thanh kháng dại có khả năng kích hoạt hệ thống miễn dịch và tạo ra các kháng thể nhận diện virus và tiêu diệt chúng, bảo vệ cơ thể trước sự tấn công của virus.
Việt Nam có hai loại vắc xin dại gồm Verorab (Pháp) và Abhayrab (Ấn Độ). Phác đồ tiêm gồm 5 mũi vào các ngày 0, 3, 7, 14, 28. Người chưa bị cào, cắn hoặc có nguy cơ cao phơi nhiễm bệnh dại như bác sĩ thú y, nhân viên vườn thú, làm việc tại cơ sở chăm sóc thú cưng… nên tiêm vắc xin để dự phòng. Phác đồ gồm ba mũi vắc xin vào ngày 0, 7, 21 hoặc 28.
Người đã tiêm đủ phác đồ dự phòng trước phơi nhiễm hoặc đã tiêm đủ liều ở lần bị cắn trước đó, chỉ cần tiêm thêm hai mũi vắc xin và không cần tiêm huyết thanh dù có vết thương nặng khi bị cào, cắn hoặc liếm.